Veel leerkrachten noemen een gebrek aan tijd als belangrijkste reden om niet te differentiëren. Met deze toelichting wil ik laten zien en voelen wat de kracht en kansen zijn van goede differentiatie.

(Hoog)begaafde leerlingen leren anders dan hun leeftijdgenoten wat betreft factoren als snelheid, capaciteit, complexiteit en abstract begrip. Daarom moeten de activiteiten in de klas ook anders zijn om een effectieve leeromgeving te bevorderen. Enkele begrippen die hierbij de revue passeren zijn denken in structuren, metacognitieve vaardigheden, creativiteit en intensiteit van gedachten, emoties en gewaarwordingen.

Ieder kind heeft recht op passend onderwijs. Passend onderwijs voor (hoog)begaafde leerlingen vraagt om basisaanpassingen van het reguliere curriculum; zo hebben ze behoefte aan meer informatie, hoger niveau materiaal, complexiteit, een ander manier van denken (higher order thinking van Bloom) en een sneller tempo. Het is dus niet de vraag of er gedifferentieerd moet worden, maar hoe er gedifferentieerd moet worden. Daarbij is de kernvraag: waar staan de leerlingen op dit moment in relatie tot de kerndoelen op basis van wat je hebt getoetst en welke les- en leerplannen werken dan het best om ieder een stap verder te brengen, de zogenaamde verbinding tussen curriculum, assessment en instructie.

Het eerste element van de kernvraag is onmisbaar en betreft het toetsen van kinderen, niet alleen na afloop van een thema, maar juist voorafgaand aan en tijdens een module. Tomlinson noemt hierbij onderzoek op drie punten, namelijk op gereedheid, interesse en leerprofiel. Voor gereedheid en interesse zijn verschillende strategieën mogelijk, zoals evaluatie van de vorige module of de komende module, T-W-H of K-W-L charts, mindmaps, de vijf moeilijkste vragen of onderzoek naar interesse en ervaring.  Voor het leerprofiel kan het ACP model van Sternberg gebruikt worden. De uitkomsten van de assessment kunnen vervolgens worden gebruikt om een gedifferentieerde les te ontwerpen.

Differentiatie kan gedefinieerd worden als de match tussen het curriculum en leerervaringen voor leerlingen. Differentiatie heeft als doel om het leerniveau van elk kind te adresseren en zo het leerplafond te verwijderen (Roberts, 2005). Er zijn diverse mogelijkheden om te differentiëren, bijvoorbeeld met de taxonomie van Bloom of Venn-diagrammen. Goede leerervaringen kennen geen plafond en combineren inhoud, proces en product.

Met de taxonomie van Bloom kunnen je een variatie aan leerervaringen bieden over hetzelfde thema of concept door te variëren in het proces, de inhoud en/of het product. Hiermee kun je niet jong genoeg beginnen. Het werkboek Bloomen met kleuters biedt goede aanknopingspunten en leuke voorbeelden om al op jonge leeftijd met Bloom aan de slag te gaan. Zo kun je met thema’s als een huis bouwen, snoep, chocola en dieren al jong beginnen. Het blijft hierbij belangrijk om het niveau van de inhoud, proces of product bewust te matchen met de interesses, behoeften, capaciteiten en vaardigheidsniveaus van een leerling.

Een andere variant om te differentiëren zijn Venn-diagrammen. Deze bieden studenten afwisselende manieren om de concepten en verschillende niveaus van complexiteit cognitief te begrijpen. Hierbij neemt de complexiteit toe naarmate er meer ovalen aan de opdracht worden toegevoegd. Zo kan een kind tien eigenschappen noemen van Pluk van de Petteflet, Maar ook kan Pluk vergeleken worden met mevrouw Helderder en zou een derde dimensie kunnen zijn om de leerling zelf toe te voegen. Het uitgangspunt is dat er niet meer kenmerken worden gevraagd, maar hetzelfde aantal, verdeeld over meer vakken, de complexiteit neemt hiermee toe.

 

“Differentiation is simply a teacher attending to the learning needs of a particular student or small groups of students, rather than teaching a class as though all individuals in it were basically alike.”

-- Carol Ann Tomlinson

 

“In differentiated classrooms, teachers begin where students are, not the front of a curriculum guide.”

-- Carol Ann Tomlinson

 

“Diagnostic assessment (preassessment) is as important to teaching as a physical exam is to prescribing appropriate medical regimens.”

-- Carol A. Tomlinson & Jay McTighe.

 

“Assessment is today's means of modifying tomorrow's instruction.”

-- Carol Ann Tomlinson